Fljóta sofandi að feigðarósi?

Er aftur verið að fífla ráðuneyti Íslands með faglegum fagurgala um enn eina litla saklausa rannsókn til að bjarga heiminum? 

Hafa ber í huga að þessir sömu aðilar þekkja til í stjórnkerfinu og vita hvernig best sé að koma sínum  málum í gegn. Nú eru þeir að berja fast á dyrnar, hreinir á bak við eyrun. 

Ekki vantar stóru orðin um nauðsyn á verkefninu og að þetta muni ekki hafa neikvæð áhrif á vistkerfi Hvalfjarðar því hann er jú mest rannsakaði fjörðurinn á Íslandi og þá ætti allt að vera í lagi. 

Í umsókn um rannsóknarleyfi Rastar kemur eftirfarandi fram: 

Röst sjávarrannsóknasetur sækir hér með um rannsóknarleyfi til lítillar frumrannsóknar á aukinni basavirkni sjávar í Hvalfirði í maí og júlí 2025. Rannsóknarleyfið er sótt til utanríkisráðuneytisins í samræmi við 9. gr. laga nr. 41/1979 um landhelgi, efnahagslögsögu og landgrunn.

Í umsókn um rannsóknarleyfi Rastar vegna frumrannsóknar á aukinni basavirkni sjávar í Hvalfirði er sótt  um leyfi til að dæla (upp leyst í vatni) 12 tonnum af Vítissóda (NaOH) reiknað yfir í Vítissóda í föstu formi. Þetta eru eins og 20 stórsekkir af áburði. Hins vegar hefur Hrönn Egilsdóttir, sjávarvistfræðingur og  sviðsstjóri hjá Hafrannsóknastofnun greint frá því að um sé að ræða 30 tonn af Vítissóda. Það eru eins og  50 stórsekkir af áburði. Það vekur sérstaka athygli að þegar talsmenn þessarar litlu rannsóknar héldu  fund með íbúum Kjósarhrepps var talað um möguleg 20 tonn. Samsvarar 33.3 stórsekkjum af áburði. 

Eða er það sem mig grunar að þetta ósamræmi um magn Vítissóda fari eftir mögulegri stærð tilraunasvæðis (þynningarsvæðis) og því magn eiturs sem nota skal því í raun óskrifað blað í þessari litlu rannsókn ? Þá mögulegt að það verði notuð sem nemur 100 tonnum af óblönduðum Vítissóda, sem þau  vilja að dælt sé vatnsblandað út í fjörðinn á 48-96 tímum og það á sama bletti til að ná þeim gildum sem  þau vilja sjá? Það er ekkert sem segir að það verði ekki gert. 

Hvernig er hægt að ætlast til að íbúar við Hvalfjörð geti treyst Hafrannsóknastofnun þegar þeir vita ekki  sjálfir hversu mikið magn af Vítissóda þarf að nota til að ná settum árangri? Það er ekki nægjanlega skýrt  hvort búið sé að taka tillit til áhrifa mögulegrar lagskiptingar sjávar á fyrirhuguðu tilraunasvæði á dreifingu  og áhrifa Vítissóda. 

Hverjum er ætlað að fara með eftirlit? 

Hafrannsóknastofnun hefur þegið yfir 100 milljónir króna í styrk frá auðmönnum fyrir þessari óhagnaðardrifnu mengunartilraun og eiga svo að hafa eftirlit með sjálfum sér, fyrir og eftir rannsóknir!  

Við skulum hafa í huga að þeir voru líka eftirlitsaðili með Running Tide. Hreint glæsilegt teymi þar á ferð. 

Það vekur einnig spurningar um val á efninu, í stað annarra mögulegra basa, svo sem  magnesíumhýdroxíðs eða kalksteins (CaCO3). Rökstuðningur fyrir þessu vali er óskýr sem og vantar mat  á þol tegunda á svæðinu gagnvart Vítissóda, þar á meðal smádýr, fiska og fugla. Verð á efni mögulega  ástæða. 

Ekki er samræmi milli rökstuðnings í texta um mögulegt áhrifasvæði (1 km) og áhrifasvæði sem sýnt er á  korti (200m). Hvað er hér í gangi? Af hverju er ekki rétt hlutfall af mögulegu áhrifasvæði inná mynd sem  fylgir umsókn til Utanríkisráðuneytisins? (sjá myndir hér fyrir neðan) í umsókn segir eftirfarandi: 

„Samkvæmt hermunum úr staðbundnu svæðislíkani er líklegt að svæðið þar sem hægt er að nema mælanlega breytingu á basavirkni sé að hámarki með radíus 1 km frá losunarstað en utan þess er líklegt að aðeins sé hægt að greina sporefni“. 

Efri mynd er úr umsókn Rastar til Utanríkisráðuneytis

Neðri mynd er það sem er talað um í skýrslunni en í réttum hlutföllum um mögulegt áhrifasvæði , sem  gæti líka verið stærra.

Röst. 

Það vekur áhyggjur að Félagið Röst, sem er umsóknaraðili að rannsókninni sé einungis að mér skilst með 500.000-kr í eigið fé. Hverjar eru raunverulegar tryggingar fyrir því að félagið geti staðið við skuldbindingar  sínar ef aðstæður þróast óhagstætt og lífríki og afkoma fólks hljóti varanlegan skaða af?  

Eins og staðan er nú, er mikilvæg spurning um hvort tilraunir Rastar, sem áætlað er að fari fram nálægt fjarðarbotni, séu skynsamlegar með þessa viðkvæmu náttúru að veði. Til að gæta varúðar fyrir lífríkið  myndi venjulegur leikmaður telja það skynsamlegra að framkvæma þessa tilraun með þetta eitur út á opnu hafi þar sem lífríkið er minna um sig. það er nóg af opnu hafi á þessari jörð. Röst virðist frekar leitast  við að ná framgangi tilraunarinnar í nálægð við höfuðborgina og þar af margfalt minni kostnaður við  framkvæmd frekar en að gera þetta á opnu hafsvæði. $$ allt fyrir aurinn. 

En höfum það ávallt í huga að leikendur í þessum leikþætti eru þeir sömu og í Running Tide. Það átti líka  að bjarga heiminum með því að sulla eitri á trjákurl og sturta í Faxaflóa og Hafrannsóknastofnun var  eftirlitsaðili þar eins og í þessu tilfelli. Eftir stóð eitt stærsta klúður sögunar í loftslagsmálum á Íslandi. Ráðherrar sem tryggðu því verkefni brautargengi vildu ekki kannast við eitt né neitt þegar allt var komið í  óefni og óþverrinn kom upp á yfirborðið og allir sem komu að því máli „saklausir“. Eignir og fjárfestingar félagsins voru gámahúsnæði og steypuhrærivél, annað var leigt að mér skilst. Ekki mikill trúverðugleiki  gagnvart þeim og stjórnvöld hefðu átt og ættu að vita betur nú. 

Þetta eru nokkrar fyrirsagnir úr Heimildinni um Running Tide: 

Ráðherrar vængstýfðu Umhverfisstofnun. 

Spyr hvort stjórnvöld hafi verið plötuð til að gefa Running Tide gæðavottun. 

Áslaug Arna segir sérkennilegt að ekki hafi verið fylgst með starfsemi Running Tide. Running Tide hafi hunsað og falið óhagstæð álit. 

Stór göt í íslenskum lögum er kemur að kolefnisbindingu. 

Svo toppurinn á klúðrinu: 

Betra að gera mistök en að gera ekki neitt. (Guðlaugur Þór Þórðarson)

Sveitin. 

Það eru góðar laxveiðiár í Kjósarhreppi og íbúar eðlilega hræddir um möguleg áhrif þessara aðgerða á  þeirra nærumhverfi og uppbyggingu sem gæti horfið sporlaust á einu sumri vegna litlu rannsóknarinnar.  

Ferðaþjónusta, sem hefur byggt allt sitt upp á fallegri náttúru og unnið markvist að uppbyggingu, óttast að  orðspor þeirra bíði skaða ef slíkar rannsóknir myndu leiða til mengunar og dýradauða.  

Það er nauðsynlegt að skýra og skjalfesta áhrif þessara rannsókna áður en fyrirhugaðar aðgerðir fara í  framkvæmd, til að tryggja að lífríkinu og náttúrunni verði ekki teflt í hættu en hún á ALLTAF að njóta  vafans. 

Í heildina eru þær áhyggjur sem vakna vegna þessarar umsóknar um rannsóknarleyfi Rastar ekki aðeins  áður en þær aðgerðir fara fram, heldur einnig hvað varðar ábyrgð og gegnsæi í ferlinu. Á meðan  samfélagið í sveitinni er að komast að því hvað er verið að sækjast eftir að fá að gera í þeirra sveit og hvaða  mögulegu afleiðingar þær gætu haft í för með sér fyrir fjölda fólks og afkomu þeirra. Vernd náttúrunnar er  svo sannarlega ekki höfð að leiðarljósi. 

Haförninn. 

Eru stjórnvöld að íhuga að veita leyfi fyrir að eitrað sé fyrir Haferninum sem hefur verið með sitt Óðal og laup (hreiður) á fyrirhuguðu þynningarsvæði eitrunar Rastar? 

Þarna á hann sitt Óðal og hefur komið upp fjölda unga síðustu árin, einmitt á þessu þynningarsvæði  tilraunarinnar? Það er hvergi minnst á það einu orði miðað við allar þessar svokölluðu forrannsóknir á  tilrauninni. Hvers vegna ekki ? Þarna er helsta fæðiöflunin fyrir Haförninn stutt frá laup. Þarna mun hann  að öllum líkindum og auðveldlega ná í sjálfdautt, eitrað fæði fyrir sína unga ef illa fer!. 

Í friðunarákvæði hafarna segir eftirfarandi, "Það er samkvæmt lögum stranglega bannað að koma nær  arnarhreiðrum en 500 m án sérstaks leyfis umhverfisráðherra. Ernir eru taldir árlega og fylgst með varpi og  fjölda uppkominna unga. Nauðsynlegt er að tryggja að friðunarákvæði séu virt og uppræta ólöglega  umgengni við arnarhreiður. Eitruð hræ eru talin helsta ástæða þess að örnum fækkaði fyrrum og er lagt til  að eitrun á víðavangi verði alls ekki leyfð, hvorki til að vernda æðarvarp né til fækkunar dýra í öðrum tilgangi" Ég vona að umhverfisstofnun og náttúrufræðistofnun sýni fordæmi og tryggi að þessi hegðun  ríkisstofnunar (Hafrannsóknarstofnunar Íslands) verði hrundið á bak aftur og afkomu og vernd á konungi  og drottningu íslenskra fugla fái sinn lagalega grið frá svo kölluðum umhverfissinnum. 

Greinahöfundur hafði samband við aðila í Líf og umhverfisvísindadeild Háskóla Íslands. Þar er verið að  skoða þetta og búið er að láta umhverfisstofnun vita um hvað sé fyrirhugað á Óðali hafarnarins, þeir  hljóta og verða að koma með innlegg í þetta hvort sem þeim líkar það betur eða verr. Það er of seint að  firra sig ábyrgð að segjast ekki hafa vitað af þessari fyrirætlan Rastar. Haförninn er rétthæsti fugl Íslands  og ekki má samkvæmt lögum „Eitra eða ógna hans tilverurétti“. 

Ekkert í viðbragðsáætlun Rastar snýr að dýrum eða meinleysingjum við fyrirhugaðri eitrun þeirra í Hvalfirði og skýrari samráðsáætlun og viðbragðsáætlun þarf fyrir tilraunina. 

Hvað ef! það ætti ekki! og heldur ósennilegt! eru orð sem forráðamenn Rastar nota óspart í sinni  umsókn. Það er engin viðbragðsáætlun við dauða eða eitrun lífríkis í Hvalfirði t.d. fugla, sela, skeldýra eins  og t.d Kúskeljar (Arctica islandica) sem ná hæstum aldri allra dýra í heiminum,( yfir 400 ára aldri), sem og  fiska sem mögulega fljóta upp dauðir, eða særðir ungar bæði á sjó og landi vegna afleiðinga á þessari fyrirhuguðu eitrunar af mannavöldum. Sennilega á bara að vera nóg að stöðva dælingu eins og alls staðar annarstaðar í þessari svokallaðri viðbragðsáætlun? Það eru töluverðar líkur á að mengaður dauður fugl  eða fiskur, krabbi eða skel, endi sem æti fyrir önnur dýr. Þetta er ekki tekið með í jöfnuna "hvað ef". ! Þetta  eru því miður skýr skilaboð frá rannsakendum um að þeim gæti ekki verið meira sama um vistkerfi og  lífríkið í firðinum, enda þægilegt að segja sem minnst ef þetta fer allt í skrúfuna þar sem „gerandinn“ er hvort eð er að rannsaka sjálfan sig. 

Viðbragðsáætlun Rastar. 

Þarf að endurskoða starfsleyfi Olíubirgðarstöðvarinnar í Hvalfirði ? 

Mikilvægt er að skoða starfsleyfi og aðkomu Olíubirgðastöðvarinnar í Hvalfirði að þessu máli þar sem þeir  virðast ætla að láta Röst hafa sína aðstöðu til að framkalla mengun á þeirra starfssvæði og þá væntanlega  með þeirra starfsleyfi. 

Samkvæmt ákvæðum í starfsleyfinu er tiltekið að starfsleyfið skuli endurskoðað að jafnaði á fjögurra ára  fresti, sbr. 20. gr. reglugerðar nr. 785/1999. Þá er einnig skylt að endurskoða starfsleyfið ef forsendur  rekstursins breytast, sérstaklega í eftirfarandi tilvikum: 

• Ef rekstraraðili breytir rekstrinum með þeim hætti að tilkynningaskylt er skv. gr. 1.4. 
• Ef öryggi við rekstur krefst þess að önnur tækni sé notuð en upphaflega var miðað við í  starfsleyfinu. 
• Ef mengun af völdum rekstrarins er meiri en búast mátti við þegar starfsleyfið var gefið út, eða ef vart verður mengunar sem ekki var gert ráð fyrir í útgáfu leyfisins.
• Ef breytingar verða á bestu fáanlegu tækni sem gerir það kleift að draga umtalsvert úr losun  mengunarefna. 

Ef breytingar verða á viðmiði um bestu fáanlegu tækni, er rekstraraðila skylt að senda útgefanda  starfsleyfisins, skv. beiðni útgefandans, tímasetta áætlun um hvernig hann hyggist taka upp hina nýju  tækni, eða rökstyðja ef það er ekki mögulegt. 

Auk þess er rekstraraðila ætíð skylt að fara að gildandi lögum og reglugerðum, sbr. gr. 1.1, jafnvel þótt  starfsleyfi hafi ekki verið endurskoðað. 

Olíudreyfing ehf. er bundin því að tryggja mengunarvarnir, og því er mögulega ekki heimilt að leyfa  þriðja aðila að nýta aðstöðu þeirra til að framkvæma tilraunir sem vísvitandi menga og ógna lífríki á því  svæði sem starfsleyfið um mengunarvarnir eru vísvitandi brotnar. 

Það vekur furðu og töluvert umtal heimamanna hvers vegna fyrirtæki, sem hefur starfað í áratugi í sátt við  íbúa í Hvalfjarðarsveit, skuli heimila svona gjörning. 

Það væri fróðlegt að fá lögfræðiálit um hvort starfsleyfið gefi heimild til að lána aðstöðu til annarra aðila,  sem vísvitandi ætla að menga þeirra svæði og stofna lífríkinu þar með í hættu sem og álit frá umhverfisstofnun að skoða hvort verið sé að brjóta starfsleyfi Olíudreifingar ehf., kt. 660695 - 2069,  vegna olíubirgðastöðvar á Litla-Sandi og Digralæk 1 (Miðsandi) í Hvalfirði. 

Sveitarstjórn Hvalfjarðarsveitar. 

Það er algerlega óásættanlegt að sjá hvernig sveitarstjórn Hvalfjarðarsveitar hefur haft aðkomu að málinu og ekki sýnt neitt frumkvæði í að verja sína sveit eða varpað fram neinum efa um fyrirhugaða tilraun. Bara  flott að eitra markvisst Hvalfjörðinn enda nær hann víst bara inn að Hagamel? Umhverfisvernd virðist  bara hafa farið niður í skúffu og verið þar lengi. Sveitarstjórn Hvalfjarðarsveitar virðist hins vegar hafa tekið  vægast sagt umdeildar ákvarðanir um hvað væri gott fyrir sveitarfélagið, án nægilegrar vitneskju um málin né leitað eftir fagáliti til að fá skýra mynd á því sem málið snýst um. Er þeim bara alveg sama ? (Ég bara  trúi því ekki). 

Í boði Rastar, með einróma samþykki allra í sveitarstjórn Hvalfjarðarsveitar: var samþykkt þátttaka oddvita sveitarstjórnar Hvalfjarðarsveitar í stjórn Rastar. Þar fór endanlega allur trúverðugleiki á þeirra  störf og þau settu sig í óhóflega viðkvæma stöðu með því að þiggja þetta boð. (var verið að kaupa sér góðvild og aðgang að kjörnum fulltrúum sveitarfélagsins?) Á hvaða vegferð þau eru er stórundarlegt svo ekki sé fastar að orði kveðið. 

Þetta gefur til kynna að það sé mikill skortur á ábyrgð hjá sveitarstjórn og þau átti sig ekki á hvað þau eru  með í höndunum sem gæti leitt til alvarlegra afleiðinga fyrir íbúa og náttúru Hvalfjarðar og orðspor. Er búið  að gleyma fyrir hverja þeir eiga að vinna?. Er einhver þarna í sveitarstjórn sem dregur vagninn og leiðir fólk  út í svona vitleysu þar sem lögmálið „ég á þetta, ég má þetta“ er viðhaft. 

Í samanburði virðist sveitarstjórn Kjósarhrepps sýna meiri ábyrgð í málefnum umhverfisins, þar sem þau  leita markvist svara við óskum og áhyggjum íbúanna. 

Það er óþolandi að við skulum þurfa að horfa upp á mögulegan óafturkræfan skaða á náttúrunni okkar  undir formerkjum „kolefnisjöfnunar“, í krafti auðmanna sem segjast vera að „bjarga heiminum með því að  eitra hann “. Það er verið að ógna eiginlegum náttúruauðlindum okkar og leika sér með eldinn. Slíkt er  ekki aðeins skref í ranga átt, heldur er það einnig í andstöðu við okkar skyldu til að vernda umhverfið fyrir  komandi kynslóðir.

Er ekki nafnið Running Tide nægilega stór viðvörun fyrir okkur og þeirra saga? Ég ítreka að þetta eru sömu  aðilar sem standa að fyrirhugaðri eitrun fjarðarins einnig að Hafrannsóknastofnun framkvæmir eftirlit eins  og síðast þegar þúsundum tonna af trjákurli var sturtað í Faxaflóa sælla minninga? 

Hefur samskonar tilraunum verið hafnað í Evrópu og víðar?  

Ef svo: Hefur verið kannað á hvaða forsendum það var gert?  

Var leitað álits t.d. frá European Environmental Bureau (EEB) varðandi þesskonar tilraunir og mögulegar  afleiðingar? 

Smá google leit sem ætti að kveikja flest viðvörunarljós og forvitni: 

„Náttúrusamtök Evrópu hafa komið á framfæri skýrri andstöðu við tilraunir sem fela í sér notkun Vítissóda  (NaOH) í sjávarrannsóknum. Þessi súrefnisríku kemísku efni, þekkt fyrir sína skaðlegu eiginleika, geta haft  alvarleg áhrif á lífríki hafsins og valdið skaða á dýra- og plöntulífi. 

Samtökin varpa ljósi á þá áhættu sem fylgir því að dæla NaOH í sjávarumhverfið, þar sem slíkar aðgerðir  geta leitt til sýrustigsrofs í vatni og haft skaðleg áhrif á lífríkið. Sú áhrifasaga eru margoft skráð í  rannsóknum og úttektum sem fjalla um áhrif efna á náttúruna, sérstaklega í viðkvæmum vistkerfum. 

Náttúrusamtök Evrópu krefjast þess að yfirvöld sem og rannsóknaraðilar virði viðvaranir þeirra og  framkvæmi tölfræðilegar niðurstöður áður en slíkar hættulegar tilraunir fara fram. Þau kalla eftir skýrari  reglum og ströngu eftirliti með öllum efnum sem notuð eru í rannsóknir, til þess að tryggja verndun  lífríkisins og aðlögun umhverfisins. 

Í ljósi þessara aðstæðna er mikilvægt að hafna leyfisveitingu vegna tilrauna með efni, líkt og NaOH, á viðkvæmum vistkerfum. Náttúrusamtök Evrópu munu áfram berjast fyrir meiri vernd á náttúruauðlindum  og leyfisveitingum á því að tilraunum með eiturefni sem valdið geta skaða sé hafnað„ 

Það er spurning hvort Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir telji að starfsfólk EBB fari með rétt mál. Ég vona að hún taki sterka afstöðu með náttúrunni og lífríki Hvalfjarðar. 

Íbúi Hvalfjarðarstrandar sem er annt um sína sveit.